Günümüzde hastaların güvenli bir şekilde ameliyat edilmesi, uluslararası standartlar ve kurumların yazılı prosedürler halinde uygulamaya soktuğu, yüzlerce kuralı uygulamasıyla sağlanabiliyor. Ameliyatta hasta güvenliğini sağlamak, sağlığa özel trafik kurallarını uygulamayı gerektiriyor.
Bu güvenliğin içinde doğru hastaya doğru dozda ilaç, enfeksiyon kontrolü, taraf cerrahisi (sağ böbrek yerine sol böbreği almamak gibi), anesteziyi doğru uygulamak, cihazların bakımını zamanında yapmak, ilaç stokları ve miyadlarının kontrolü gibi çok önemli ve vazgeçilmez olanlar geliyor.
Acıbadem Sağlık Grubu Ameliyathaneleri ve Acıbadem Üniversitesi Sürekli Eğitim ve Gelişim Merkezi iş birliği ile düzenlenen “Ameliyathanede Hasta Güvenliği” konulu eğitim seminerinde, en son uygulamalar tartışıldı.
Marmara Bölgesi Ameliyathane Hemşireleri Mezuniyet Sonrası Eğitim Seminerleri kapsamında organize edilen seminere, Trakya Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Maltepe Üniversitesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi, Yeditepe Üniversitesi, GATA, devlet ve özel hastanelerden 246 kişi katıldı.
Acıbadem Sağlık Grubu Ameliyathane Hizmetleri Müdürü İlknur İnanır, grubun tüm hastanelerinde yapılan ameliyatlarda, hasta ve çalışanlar için alınacak olan güvenlik önlemleri hakkında bilgi verdi. İnanır, bu önlemleri şöyle sıraladı:
- Ameliyathanenin temizlik ve dezenfeksiyona uygun antibakteriyel malzemeden yapılması gerekiyor tavan, duvar vs.)
- Cihaz kalibrasyonu (cihazların düzenli bakımı)
- İlaç ve anesteziklerin kritik stok seviyeleri belirlenmeli ve miyad kontrolü yapılmalı
- Tüm sarf malzemelerinin kritik stok seviyeleri belirlenerek miyad kontrolü yapılmalı
- Steril, yarı steril ve steril olmayan alanlar belirlenmeli
- Hepa filtre, laminal flow gibi havalandırma sistemleri olmalı
Hasta Güvenliğinde Vazgeçilmez 6 Kural!
Hastaların güvenliğinin sağlanması için vazgeçemeyecekleri kurallarını anlatan İnanır, bunları şöyle sıraladı:
- Kimlik doğrulama süreci
- Ekip içi, ekipler arası iletişimin geliştirilmesi
- Yanlış tarafa ameliyat yapılması, hasta ve cerrahiye yönelik önlemlerin alınması
- Enfeksiyon kontrol önlemlerinin geliştirilmesi
- Yaralanma ve düşmeler için sistem geliştirme
- Yüksek riskli ilaçların güvenli kullanılması
İlaçların Karışmasını Önlemek İçin Renkli Etiket Kullanıyoruz
Hasta güvenliğinde en önemli gündem maddelerinin arasında ilaçların doğru kullanımı gerekiyor. Acıbadem Sağlık Grubu'nda bu konuda alınmış önlemler de en üst düzeyde işletiliyor. Yüksek riskli ilaçlar için sarı, kırmızı, mavi, turuncu renkli etiketler kullanılıyor.
- Sarı ,insülin için
- Mavi, heparin için
- Turuncu, potasyum içerikli olanlarda
- Kırmızı, genel yüksek risklileri belirtmek için
Ayrıca steril alanda ilaç etiketlemede önemli ilacın adı, dozu mutlaka etiketlenerek ameliyat sırasında kullanım için hazırlanıyor. Uygulama öncesi geri okuma yöntemi ile hekime gerekli hatırlatma yapılarak cerrahi sırasında yanlış ilaç uygulamalarını önleniyor.
Sağ Böbrek Yerine Sol Böbreği Almamak İçin Önlemler Alıyoruz
Ameliyata başlamadan önce mutlaka hastaya doğru hasta mı, doğru cerrahi işlem mi uygulanacağının sorgulanması, tespit edilmesi son defa kontrolü gerekiyor. Ameliyata katılan tüm ekibin bu sorumluluğu taşıması önem taşıyor.
Dünya Sağlık Örgütü'nün bu önlemleri bir adım daha öteye götürdüğünü belirten İlknur İnanır, “Dünya Sağlık Örgütü bu önlemlerin üç aşamalı olarak alınmasını öngörüyor, Sağlık Bakanlığı da bunu dikkate aldı. Hastayı ameliyata salonuna alınca anestezi başlamadan hemen önce bir kontrol yapın, cilt insizyonundan önce yapın, ameliyat bitiminde son bir kontrol yapıp hastayı dışarı çıkarın kuralını koyuyor” dedi.
Çevre Koşullarında Da Güvenliği Sağlıyoruz
Acıbadem Kocaeli Hastanesi Ameliyathane Sorumlu Hemşiresi Ayşen Pamir, hastaların ameliyathanedeki güvenliğinin, 'güvenli çevre oluşturma' prensibi ile de sağlandığını anlattı, günümüzde çok daha fazla sayıda ameliyatı güvenli koşullarda yapabildiklerini söyledi.
Bu güvenliği sağlarken şunlara bakılması gerekiyor:
- Fiziksel alan
- Mimarı yapı
- Havalandırma
- Temizlik ve dezenfeksiyon
- Isı ve nem kontrolü
- Tekstillerin güvenliği
- Cihaz ve elektrik güvenliği
- Hasta transferi
- Ekipman ve cerrahi aletlerin güvenliği
- Yangın güvenliği
- Sarf malzemelerinin güvenliği
- İlaç güvenliği
Aynı İsimdeki Hastalar Karışmasın!
Ameliyathanelerde hastaların kimliği konusunda kargaşa yaşanmaması da, güvenlik önlemleri arasında yer alıyor. Doğru hastaya doğru işlemin yapılmasının ilk şartı kimlik doğrulamasıdır.
Acıbadem Bursa Hastanesi Ameliyathane Sorumlu Hemşiresi Ebru Cömert aldıkları en önemli 22 önlemi şöyle sıralıyor:
- Benzer isimde hastalar varsa, “Aynı isimde hasta var” yazılı kol bandı takılmalı. Kimliği bilinmiyorsa isimsiz kadın, erkek, çocuk denilerek protokol numarası verilmeli, isimsiz hastalar sayıca fazlaysa 1,2,3 şeklinde numaralandırılmalı.
- Kimlik belirleyici olarak adı, soyadı, doğum tarihi (gün, ay, yıl olarak) ve hasta numarası kullanılmalı oda numarası kesinlikle belirleyici öğe olarak kullanılmamalı.
- Tüm bu bilgiler şuuru açık hastalarda kendilerine de sorularak teyit edilmeli.
- Şuuru kapalı ve küçük çocuklarda ise tıbbi kayıtları, kol bandı ve hasta yakınları ile hastaların kimlikleri doğrulanmalı.
- Doğru hastaya, doğru tarafa ve doğru işlemi yapabilmek için ameliyat bölgesi ve tarafına ameliyat öncesi hekimlerimiz işaret koyuyor.
- Hasta ameliyathaneye teslim alınırken tarafı ve işareti kontrol edilerek alınmalıdır.
- Alçı ya da bandaj varsa üzerine işaretleme yapılmalı. Ameliyathanede bandaj çıkarıldıktan sonra tekrar işaretleme hastanın cildi üzerine yapılmalıdır.
- Steril örtülerle örtülürken de taraf işareti görülmeli. Ameliyata başlamadan önce, cerrahın sorumluluğunda ameliyata katılacak ekip üyeleriyle doğru hasta, doğru işlem, doğru taraf süreci uygulanıyor.
- Hastanın adı, soyadı, doğum tarihini söylemesi istenmeli, ne ameliyatı olacağı sorulmalı, taraf cerrahisi varsa hastadan eliyle göstermesi de istenir.
- Kol bandı, hasta kayıtları ve gerekli durumlarda radyolojik tetkikleri de kontrol edilerek doğrulama yapılmalıdır.
- Kimlik, yapılacak ameliyat ve taraf cerrahisi onaylandıktan sonra işlem bir forma kayıt edilmeli ve form ekipçe onaylanmalıdır.
- Yüksek riskli ilaçların güvenliğinin sağlanması için bu ilaçlar eczanelerde depolanmalı, ayırıcı etiketler kullanılmalı, tüm ilaç ve serumlar steril alanda da etiketlenerek tanımlanmalıdır.
- Dizin 4 parmak üstünden tespitleme kemeri, omuz, diz altlarına özel destekler konulup bası yarası açılması önlenir.
- Ameliyathanede kullanılan malzemeler sayılmalı (örn: kare gaz, alet ve cerrahi iğneler). Ön sayım mutlaka yapılmalı. Malzemeler çok ve çeşitli ise, eş zamanlı birden fazla ekip çalışması, süre uzunluğu, hemşirelerin deneyimsizliği, ekip değişimi, ekip değişimlerinde teslim yapılmaması, bir önceki ameliyattan ameliyat odasında malzeme kalması, sayımın acele yapılması, ara sayımların yapılmaması, dikkatsizlik gibi nedenler ve ekibin yorgun olması hataya yol açar.
- Cerrahi iğneler özel mıknatıslı kutularda toplanmalı
- Sayım yapılmadan cerrahi alan kapatılmamalı, sayım yapma sorumluluğu hemşirelere aittir, sayım tamamsa hekime kapama işlemine geçmesi söylenir, malzemeler eksikse, ameliyat durdurulur, scopy ve röntgen ile ameliyat alanında mı diye bakılır, bulunamazsa hasta güvenliği kuruluna bildirilir ve takip edilir.
- Cilt temizliği için solüsyonların etiketlenmesi gerekiyor. Uzun ameliyatlarda hastaya varis çorabı giydirilmeli, cihazlar sabitlenerek devrilmeleri önlenmeli, kalibrasyonları düzenli kontrol edilmeli.
- Koterin çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli
- Hastada metal takı varsa çıkarılmalı
- Metal alanlara hasta cildinin teması önlenmeli
- Özel tespit kemerleri ile hastalar ameliyat masasına tespit edilmeli
- Hasta ısıtıcıları da yanıklara neden olabilir, önlemler alınmalı ve dikkatli kullanılmalı
Anestezi Vermek Uçağı İndirip Kaldırmaya Benziyor
Ameliyathanede hasta güvenliği konusunda, anestezi hekimlerine önemli görev ve sorumluluklar düşüyor. Bu konu hakkında bilgi veren Acıbadem Kozyatağı Hastanesi Sorumlu Anestezi Hekimi Doç. Dr. Nigar Baykan, problemlerin önlenmesi için alınacak 4 önlemi sıraladı:
- Anestezi ilaçlarının etkilerinin sonlandırılması
- Tam uyanık ekstübasyon
- Beklenen sonuçlar için profilaktik ilaç kullanımı
- Antiemetik ve analjezik kullanımı
Anestezi vermeyi bir uçağı kaldırıp indirmeye benzeten Doç. Dr. Nigar Baykan, hastanın ameliyattan uyandırılmasının da uçağı indirmekle eşdeğer olduğunu söylüyor. Hastayı belirli bir süre ameliyattan sonra gözlem altında ameliyathanede tutmak zorunda olduklarını, iyi görünüyor diye hemen kata yollamadıklarını belirten Doç. Dr. Baykan şunları söyledi:
“Lokal anestezi de versek yarım saat hastalarıderlenme odasında tutmak yükümlülüğümüz var. Kullanılan ilaçlar tekrar aktive olabilirler. Burada beklediğimiz süre hastadan emin olmamız gereken bir süredir. Bu süre sonunda hasta çıkış kriterlerine uyuyorsa anesteziyi uygulayan kişinin onay vermesi ile kata teslim ediyoruz. Solunum, dolaşım, tam uyanıklık, nabız ve oda havasındaki solunumda ilgili skorlamamız var, bizim emirlerimizde 4 ekstremiteyi oynatıyor mu, rahat nefes alıyor mu, öksürebiliyorsa, tam uyanıksa, oda havasında oksijeni yeterli ise 12 puanı hak etmiştir, ilgili servise veya yoğun bakım ünitesine yollayabiliriz diyoruz.”
Doç. Dr. Baykan, hastanın taburcu olacaksa da anestezi hekimlerine danışılarak taburcu edildiklerini belirterek, şunları söyledi:
“Eğer hastanın kalması gerekiyorsa derlenme odasında hastanın ağrısını kontrol etmemiz gerekiyor. Çoğunlukla bu cerrah ile yapılır. Bunu kontrol altına almak zorundayız, hasta uyanık ama avaz avaz bağırıyorsa kata yollayamayız, önce ağrısını kontrol etmemiz gerekiyor. Anestezi açısından hasta güvenliğini tehdit edebilecek olguları aynı zamanda kalite göstergelerimiz olarak takip ediyoruz. Biz yaptığımız işleri kalite bölümünün değerlendirmesini alınacak önlem ve iyileştirme çalışmalarında rehberlik etmelerini istiyoruz. Poliklinikte görülen hasta sayısı, komplikasyonlar, bulantı ve kusma, aspirasyon pnömonisi, dudak dil zedelenmesi, göz yaralanması gibi durumları özel formlara kaydediyoruz. Bu göstergeleri ay sonunda toplayıp kalite departmanına yolluyoruz, istatistik yapıyorlar, bulantı ve kusma çok görüldüyse onun üzerinde değerlendirme yaparak önlemeye yönelik çalışmalar yapıyoruz.”
