İş Kanunu'na göre haftalık çalışma süresi 45 saattir. İşveren çalışma süresini haftanın çalışılan günlerine günlük 11 saati geçmemek üzere dağıtabilir. Yani haftanın dört günü 10 saat, bir günü 5 saat çalışıp iki gün izin kullandırabilir. Fazla mesai günlük değil, haftalık çalışma süresine göre hesaplanır. Ancak bütün işlerde fazla mesai yapılamayacağı gibi, bütün çalışanlar da fazla mesai yapamaz.
RUTİN DEĞİL İSTİSNA OLMALI
Türkiye işgücü piyasasının yeterince esnek olmaması, işgücü üzerindeki vergi ve prim yüklerinin yüksek olması nedeniyle pek çok işyerinde kanunda istisnai bir düzenleme olarak hayata geçirilmiş fazla mesainin rutin hale geldiğini görüyoruz. Özellikle küçük ve orta ölçekli işyerlerinin neredeyse tamamında haftada 45 saatin üzerinde çalışma yapılıyor. Yeni istihdam yerine mevcut kişilerin daha uzun sürelerle çalıştırılması sonucu işsizlik sorunu çözülemediği gibi çalışanların da yaşam kaliteleri bozuluyor ve bu da iş - yaşam dengesini sarsıyor.
Prim yükü ve para cezası
FAZLA mesainin karşılığını işçisine ödemeyen işveren konu mahkemeye taşındığında sorun yaşayacaktır. Fazla mesai yaptığını iddia eden işçinin bu durumu ispat etmesi gerekiyor. Ancak mahkemeler tanık beyanıyla bunun ispatlanabileceğini kabul ediyorlar. Fazla mesai ispatlandığında işverenin SGK bildirimlerini de yenilemesi gerekeceği için ücret dışında bir de prim yükü ve idari para cezasıyla karşılaşması söz konusu olacaktır.
Part-time işlerde de yapılamaz
Sağlık kuralları bakımından günde 7.5 saatten fazla çalışılamayacak işlerde, İş Kanunu'na göre gece sayılan dönemde yapılan çalışmalarda ve yer ve su altında yapılan işlerde fazla mesai yapılamıyor. 18 yaşını doldurmamış işçilere, fazla mesai yapmaya sağlıklarının elvermediği hekim raporuyla tespit edilmiş işçilere, hamile, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere ve part - time çalışan işçilere fazla mesai yaptırılamıyor.
YILDA 270 SAATİ AŞAMAZ
Bir işçinin yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapması mümkündür. İşçi istese bile bu sürenin üzerinde fazla çalışma yapamaz. Yargıtay yılda 270 saatin üzerinde fazla mesai yaptırılmış işçiye bu sürelere ilişkin fazla mesai ücretinin ödenmesi yönünde kararlar veriyor. Ancak bu kararlar işçiye yılda 270 saatten fazla fazla mesai yaptırılabileceği anlamına gelmiyor.
Sürekli bir şekilde fazla mesai yapan ve yıllık 270 saat sınırını geçen işveren iş sağlığı ve güvenliği yönünden de önemli riskler alıyor demektir. Ayrıca yıllık toplam 270 saatin üzerinde fazla mesai yapan işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshederek kıdem tazminatına da hak kazanabilir.
Engelli işçide nasıl?
ENGELLİ işçilere fazla mesai yaptırılmasının önünde herhangi bir hukuki engel bulunmuyor. Ancak engellinin raporunda fazla çalışma yapamaz ibaresi varsa veya engellinin hekim raporuyla fazla çalışma yapamayacağı tespit edilmişse bu durumda engelliye fazla mesai yaptırılamaz. İşverenlerin engelli işçilere fazla mesai yaptırırken bu kişilerin sağlık durumlarını mutlaka göz önünde bulundurması gerekiyor.
Okan Güray Bülbül
