BEYNİN GİZEMİ: 'ŞİZOFRENİ' NASIL BİR HASTALIKTIR?

Şizofreni, kişinin gerçek dünya ile hayal dünyası arasındaki çizgiyi kaybetmesine ve bu iki dünya arasında gidip gelerek tutarsız davranmasına neden olan bir ruhsal hastalıktır.

Bu hastalık çoğunlukla 17-27 yaşları arasında her türlü psikolojik stresle başlayabilir. Şizofrenik hastalar hastalık öncesi genellikle sessiz, yalnızlığı seven, güvensiz kişilerdir.

10 Soruda Şizofreni

1- Şizofreni nedir?

- Şizofreni; kronik, ömür boyu tedavi gerektiren ağır bir akıl hastalığıdır. Beyin fonksiyonlarındaki bozukluklar netiscesi ortaya çıktığı için son yıllarda 'beyin hastalığı' tanımı da kullanılmaktadır.

2- Kaç yaşında ortaya çıkar?

- Genellikle 15-30 yaşları arası ortaya çıkar. 45 yaşından sonra ortaya çıkma olasılığı çok düşüktür.

3- Çocuklarda şizofreni olur mu?

- 5 yaşından küçük çocuklarda şizofreniye rastlanmıştır ama ergenlikten önce ortaya çıkması çok nadir olan bir durumdur. Ergenlikte ortaya çıktığında tanı koymak güçtür, çünkü davranışlarda, duygu durumunda, uykuda, derslerde gözlenen değişiklikler ergenliğe bağlı değişiklikler olarak da algılanabilir.

4- Kadınlarda mı erkeklerde mi daha sık görülür?

- Kadın ve erkeklerde eşit oranda görülmektedir. Bununla beraber, erkeklerin şikayetleri biraz daha erken yaşlarda ortaya çıkmaktadır.

5- Şizofreni neden olur?

- Nedeni henüz kesin olarak bilinmemekle ve araştırmaları devam etmekle beraber, bilim insanları şizofreniye yol açan bazı faktörleri ortaya çıkarmıştır. Bunların başında genetik faktörler gelir. Şizofreni halk arasında yüzde 1 görülürken, birinci dereceden akrabası (kardeş, anne, baba) şizofreni olanların yüzde 10'unda görülmektedir. 

İkinci dereceden akrabası (teyze, amca büyükanne, dede, kuzen) şizofreni olanlarda da genel popülasyona göre daha sık görülmektedir. Tek yumurta ikizlerinde bu oran çok daha yüksektir. İkizlerden birinde şizofreni olduğunda diğerinin de olmak ihtimali yüzde 40-65'e çıkmaktadır. 

Şizofreninin, beynin kimyasındaki bozulmalar veya dengesizlikler sonucu ortaya çıktığını gösteren araştırmalar da vardır. Bu araştırmalar, şizofrenilerin beyinlerinde çok fazla dopamin üretildiğini öne sürmektedir. Çok fazla dopamin üretildiğinde halüsinasyonlar, hezeyanlar ve düşünce bozuklukları ortaya çıkmaktadır.

6- Şizofreni nasıl ortaya çıkar? 

- Şizofreni, sanılanın aksine çok yavaş geliebilir ve belirtileri uzun süre fark edilmeyebilir. Bu yavaş bozulmalara aşamalı başlangıç denir. Bunun yanında birkaç gün içerisinde davranışlarda ani ortaya çıkan değişiklikler de gözlenebilir. Buna da ani başlangıçlı şizofreni denir.

7- Belirtileri nelerdir?

- Belirtiler çeşitlilik gösterebilir. Bazıları diğerlerine göre daha şiddetli olarak ortaya çıkabilir. Hastalığın yol açtığı belirtiler; getirtiği (hezeyanlar, varsanılar v.s) ve 'götürdüğü' (motivasyon kalmaması v.s.) olarak iki bölümden oluşur. Şizofreninin getirdiği belirtilere pozitif belirtiler denir. Bunlar, sağlıklı insanlarda görülmeyen psikotik belirtilerdir ve kişinin gerçeklerden kopmasına neden olur. Bu belirtiler zaman zaman ortaya çıkıp kaybolabilir. Negatif belirtiler ise normal duygu ve davranışların bozulması şeklinde kendini gösterir; günlük aktivitelerden zevk aamamak, az konuşmak v.s. Bazen bunların şizofreniden kaynaklandığını fark etmek güç olabilir, çünkü bu tip belirtiler depresyon, kaygı bozukluğu gibi başka psikolojik bozukluklarda da gözlenebilir.
Şizofrenisi olan kişilerde genel olarak aşağıdaki belirtiler gözlenir:

- Bozulmuş veya karmaşık düşünceleri vardır.

- Sarsılmaz yanlış inançlara sahiptirler, garip güçlerinin olduğuna başkalarının düşüncelerini okuyabildiğine inanma vs. Bu tip düşünceler kişilerin korkuyla içine kapanmalarına veya ajite, agresif olmalarına neden olabilir.

- Sanrılarak (halüsinasyonlar) sahiptirler; hayali sesler duyarlar, başkalarının görmediklerini görürler, başkalarının almadıkları kokular alırlar.

-Konuşmada farklılıklar sergileyebilirler; anlamlı olmayan konuşmalar yapabilirler. Bazıları konuşmanın ortasında birdenbire durabilir, sorulduğunda "düşünceler birdenbire aklımdan çekilip alındı" gibi cevaplar verebilirler.

- Saatlerce hiç kıpırdamadan, konuşmadan kalabilirler. 

- Hastalığı inkar edebilir, ilaç almayı reddedebilirler.

- Duygu durumların farklılıklar sergilerler; keyif alamama, isteksizlik, ilgisizliğe bağlı olarak donukluk, yüz ifadesinin olmaması ya da eleştirilere aşırı tepki, aşırı hassaslık, kaygı, kızgınlık, şüphe, alınganlık hissedebilirler.

- Benlik algılarında bozulma olabilir (depersonalizasyon); bedensiz olduğu veya kişi olarak var olmadığı duygusuna kapılabilir, nerede kendi bedeninin bittiğini, nerede dış dünyanın başladığını ayırt etmekte zorlandığını belirtebilirler. Elleri, bacaklarının kendisine ait olmadığını hissedebilirler. 

- Sosyal izolasyon; kendi dünyasına kapanarak, başkalarından kaçınabilirler.

- Sağlıkları, kişisel temizliklerinin umursamayabilirler.

8- Şizofreni hastaları tehlikeli midir?

- Şizofreni hastalarının, ilaçlarını almadıkları, hastalığın belirtilerinin şiddetli olduğu dönemlerde başkalarına zarar verme ihtimalleri vardır fakat bu çok sık rastlanan bir durum değildir. Bu konuda yapılan araştırmalar göre, şizofrenilerin zarar verdikleri kişiler genellikle beraber yaşadıkları aile üyeleridir.

9- Şizofreni tedavi edilebilir mi?

-Antipsikotik ilaçlar ile yapılan tedaviler, ajitasyon, halüsinasyon gibi şikayetlerin birkaç gün içinde azalmasına yardım eder, fakat tamamen iyileştirmez. Tedavisini düzenli olarak gören şizofreni hastaları, yaklaşık altı hafta içinde önemli ilerleme kaydeder. 

10- Şizofreni hastasına nasıl destek olabilirsiniz?

- Şizofreni tanısının konduğu yaş, kişinin aile yapısı, eğitim düzeyi gibi birçok faktör, kişinin sorunlarıyla başa çıkma derecesini etkiler.

Hastalık başlamadan önce iş ve sosyal becerileri iyi gelişmiş kişiler gündelik sorumluluklarını daha iyi yerine getirebilirler. Bununla beraber, yakınlarının hedefi, kişinin belirtilerinin etkisiyle ortaya çıkan güçlüklerinin üstesinden gelmesine yardım etmek olmalıdır.

Bu nedenle onunla sakin ve açık konuşmak, gergin konuşmalardan kaçınmak, sabırlı güven verici bir tutumla onu sevdiğinizi göstermek, alay etmemek, ajite etmek yerine sadece dinlemek, gereksiz eleştirilerden kaçınmak ve en önemlisi ilaçlarını aldığından emin olmak, şizofreni hastası bir kişiye verebileceğiniz en doğru destek olacaktır.

Dr. Başak Demiriz