Milli Eğitim Bakanlığı'nca 15 Ağustos 2011 tarihinde yayınlanan yazıda; "Bedensel gelişimini tamamlayamayan çocukların ilköğretime kayıtlarının bir yıl ertelenebileceği" açıklandı. Buna göre; yaşıtlarına göre boy ve kilo artışı yavaşlayan çocuklar, ya okul öncesi eğitime devam edecek ya da birinci sınıfa kayıtları bir yıl ertelenecek. Sağlıklı büyümenin gündeme taşındığı şu günlerde; Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Abdullah Bereket ile gelişme geriliği ve boy kısalığını konuştuk:
MEKTUP YOLLUYORLAR
Milli Eğitim Bakanlığı'nın "Büyümeyen çocuk okula başlamayacak" açıklamasına göre; okul çocuklarının ölçümleri nasıl kontrol edilebilir? Sizin öneriniz nedir, öğretmenler de doktor gibi okulda ölçüm yapabilir mi?
Çocukların ölçümlerini her eğitim yılı başında, bu konuda eğitimli bir öğretmen veya varsa okul hemşiresi yapabilir. Ölçümlerin özenli ve usulüne uygun yapılması çok önemlidir. Yıllık ölçümler doğru yapıldığında, pek çok iyi büyümeyen çocuğa zamanında tanı ve tedavi imkanı ortaya çıkabilir. Avrupa'da pek çok ülkede bu uygulanıyor. Hem iyi büyümeyen, hem de kilo alan çocukların ailelerine uyarıcı mektuplar gönderiliyor.
YAZIN ÇOK UZUYORLAR
Anneler çocuklarının büyüdüğünü nasıl takip etsinler?
Büyüme grafiği üzerinden takip edebilirler. Ancak okul çağı çocuklarında sınıf arkadaşlarıyla kıyaslamak da fikir verebilir.
Çocuklar yaz tatili boyunca ortalama kaç santim uzamalı?
Çocukların uzama hızları yaş ve ergenlik durumuna göre değişir. Örneğin 4-9 yaş arası bir çocuk, normalde yılda 5-6 santimetre arası büyür. Ergenlikkeki bir erkek çocukta bu, yılda 12 santimetreyi bulabilir. Dolayısıyla üç aylık yaz tatilinde çocuk yıllık uzama hızının dörtte birini gerçekleştirir. Ancak çocukların çoğunda ilkbahar ve yazı kapsayan altı aylık dönemdeki büyüme sonbahar ve kışı kapsayan 6 aylık döneme göre biraz daha iyidir. Örneğin yılda 6 santim uzayan bir çocuk, bunun 2.5 santimini sonbahar-kış aylarında 3.5 santimini ise ilkbahar-yaz aylarında alabilir. Özetle; 4-9 yaş arası bir çocuk, üç aylık yaz tatilinde 1.5 santim civarında büyür. Ergenlik çağındaki bir çocukta bu gelişme her ay bir santim olabilmektedir.
SAĞLIK GÖSTERGESİDİR
Bir çocuğun boyunun normal olduğu nasıl anlaşılır? En hızlı büyüme dönemi ne zamandır?
Normal büyüme, çocuklarda sağlığın en önemli göstergelerinden biridir. Çocukların büyümesini değerlendirirken, o andaki boyun yaşa ve cinsiyete göre hangi büyüme eğri diliminde olduğuna ve büyüme hızına bakarız. Çocuğun çıplak ayakla ölçülen boyu, kendi normalleri ile karşılaştırılır. Yıllık boy artışının yaşa göre normalden az olması durumunda, büyüme hızı yetersiz olarak değerlendirilir. En hızlı büyüme süreci, ilk bir yaş döneminde gerçekleşir. İlk yıl bebeklerin doğum kiloları üçe katlanır, boyları yaklaşık 25 santim uzar. İkinci yılda 10, üçüncü yılda 8, dördüncü yıldan itibaren de 5-6 santimetre uzar. Eğer 5 santimin altına düşerse sorun olabilir.
KIYAFETLERİ KÜÇÜLMEYEN ÇOCUK BÜYÜMÜYORDUR!
Hızlı büyümede en çok dikkat edilmesi gereken dönem hangisi?
Kızlarda 8-14, erkeklerde de 11-16 yaş arası. Ergenlik döneminin sonlarına doğru kemiklerdeki büyüme plakları kapanıyor. Bunun sonucunda da büyüme önce yavaşlıyor, ardından tamamen duruyor. Böylece erişkin boya ulaşılmış oluyor. Dolayısıyla büyümenin izlenmesinde her yaşta önemli olmakla birlikte, hızlı uzama periyotları dediğimiz ilk dört yıl ve ergenlik dönemi büyük önem taşıyor. Çünkü bu dönemlerdeki olumsuz durumlar, büyümeyi daha çok etkiliyor.
AİLELER TAKİP ETMELİ
Ne zaman boy kısalığından şüphelenmeli?
Yıllık boy artışı yaşa göre normalden azsa, büyüme hızı yetersiz demektir. Bir çocuk ergenlik öncesinde, takip edildiği büyüme eğrilerinde aynı çizgide devam edemiyor ve alt çizgiye düşüyorsa; mutlaka bu işin uzmanına başvurmak gerekir. Aileler, çocuklarının büyümesindeki yavaşlamayı en kolay olarak kıyafetlerinden anlar. Kıyafetleri küçülmeyen çocuk büyümüyor demektir.
İDEAL BOY NASIL HESAPLANIR?
İdeal boy hesaplamada kullanılan formül:
Kızlar için: (Anne boyu + Baba boyu -13) / 2
Erkekler için: (Anne boyu + Baba boyu +13) / 2 Hesaplanan bu değerler, santimetre cinsinden ulaşılması gereken en düşük boy uzunluğu olarak kabul edilir.
HEKİME GİTMEK İÇİN 12 YAŞ GEÇ!
"Nasıl olsa ergenlikte uzar" yaklaşımı doğru mu?
Bazı anne babalar, çocuklarındaki boy kısalığını fark ediyor ama ergenlik döneminde uzayacağını düşünüyor. Ancak çocuğun ergenlikte de boyu uzamıyor. Bu defa, doktora geç gelinmiş oluyor. Aileler, çocuklarını düzenli olarak doktora götürmedikleri gibi, bazen de hekimler çocuğun boyunu ölçmüyor. Oysa çocuk hangi nedenle hekime başvurmuş olursa olsun; mutlaka boy ve kilosunun ölçülmesi ve grafik üzerinde değerlendirilmesi gerekiyor. 12 yaş çok geçtir mesela... 8-9 yaşlarında dikkatli olunmalı; yaşıtlarına göre boy kısalığı fark ediliyorsa ve boy kısalığı tedavi edilebilir bir nedene bağlı ise gereken tedavilere zamanın da başlanmalıdır.
TİROİT HORMONU EKSİKLİĞİ ETKİLİYOR
Büyümeyi etkileyen belli başlı faktörler neler? Vücudumuzdaki organlar büyüme için ne kadar önemli?
Öncelikle genetik, ardından beslenme ve hormonal denge büyük önem taşıyor. Büyüme ve tiroit hormonlarının dışında cinsiyet hormonları da büyümeyi düzenliyor. Ayrıca büyürken vücuttaki kalp, akciğer ve böbrek gibi organların da sağlıklı olmaları gerekiyor.
Tiroit hormonu, çocuklarda boy kısalığına neden olur mu?
Tiroit hormonu; büyüme ve gelişme, oksijen kullanımı ve ısı oluşumu, sinirsel işlevler ile vücut metabolizmasını ayarlar. Tiroit hormonu eksikliği, hem yavaş büyüme hem de zekanın az gelişmesiyle sonuçlanır. Bu sorun doğuştan olabileceği gibi sonra da gelişebilir. Tiroit hormonu eksikliği, kan testi ile saptanmalı ve ilaçla tedavi edilmelidir.
EBEVEYNİN BOYU KADAR UZUYOR
Anne-babanın boyu çocuğun kaderini mi belirler?
Genetik faktörler, çocuğun fiziksel büyümesini belirleyen en önemli etkenlerden. İstisnalar olmakla birlikte, çocuğun boyu genellikle anne ve babasının boyu ile orantılı oluyor. Beslenme, spor ve hormonlar çocuğun genetik potansiyeline ulaşmasını ve belki bu potansiyeli birkaç santim geçmesini sağlayabiliyor.
İLK İKİ YILA DİKKAT
Beslenme, çocuğun gelişmesinde nasıl bir rol üstleniyor?
Çocuğun yaşına uygun kalori alması ve dengeli beslenmesi son derece önemli. Büyümenin hızlı olduğu ilk iki yıl içindeki beslenme bozuklukları büyümenin geri kalmasına neden olabiliyor.
Neden ilk iki yıldaki gelişimi bu kadar önemsiyorsunuz?
Bebekler, ilk iki yıl iyi beslenemez ve yeterli kilo alamazlarsa daha sonra bu açığı kapatmaları mümkün olmayabiliyor. Çocuklar sırf bu nedenle kısa boylu kalabiliyor. Bu yüzden bebeklik dönemindeki beslenme ve kilo artışı bizim için çok önemli.