Başınızı hareket ettirdiğinizde, yatakta diğer bir yöne dönerken, ayakkabılarınızı bağlamak için eğildiğinizde ya da bir rafa uzanırken aniden bulunduğunuz ortamın dönmeye başladığını hissediyorsanız bu durum iç kulak kristali kaynaklı baş dönmesine işaret edebilir. Memorial Ankara Hastanesi KBB Bölümü'nden Op. Dr. Ozan Gökdoğan, baş dönmesi ve tedavisi hakkında bilgi verdi.
Kulakta yerinden oynayan kristaller baş döndürüyor
İç kulak kristallerinin yerinden oynaması olarak bilinen "Benign Pozisyonel Paroksismal Vertigo" (BPPV) başın pozisyonuyla aniden başlayan, kısa süren ve tüm dünyayı başınıza yıkma hissi veren bir baş dönmesi türüdür. İç kulaktaki denge merkezinde bulunan kristallerin arka yarım daire kanallarına düşmesi ile meydana gelmektedir. Baş dönmesi şikayeti ile doktora başvuran hastaların ortalama %20'si bu sorunu yaşamaktadır. Pozisyonel baş dönmesi iç kulak kaynaklı olup, özellikle belirli pozisyonlarda anormal baş dönmesi algılanması ile tanımlanır. Bu durumu tetikleyen pozisyon sıklıkla "Nistagmus" adı verilen ani göz hareketlerine neden olabilir. Bu göz hareketinin özelliği iç kulağın etkilenen kısmına göre değişir ve tanıda yardımcı olmaktadır.
Hastalığın oluşumunda iç kulakta dengenin sağlanmasında görevli yapılardan parçaların kopması ve buna bağlı olarak bu bölgedeki sıvıların dengensinin bozulmasına neden olmaktadır. Bu parçaların neden koptuğu çoğu vakada hala net olarak ortaya konulamamıştır. Travma, meniere hastalığı, otoskleroz gibi kulak rahatsızlıkları, santral sinir sistemi hastalıkları ve iç kulak tümörleri gibi nedenler bu duruma neden olabilmektedir.
Gece uykudan uyandırabiliyor
Hastalığın başlangıcı anidir ve sıklıkla baş hareketi ile tetiklenir. Bazen uykudan bile uyandırabilir. Sıklıkla şikayetleri 20- 30 saniye kadar sürer ve dakikalar içinde normale döner. Bu şikayet bazen günler ya da haftalar sürebilir, nadiren de aylara veya yıllara yayılabilir. Bazı vakalarda periyodik olarak düzelip tekrarlayabilir. Bazı şiddetli vakalarda çok hafif baş hareketi bile çok ciddi bir baş dönmesine neden olabilir. Diğer baş dönmelerinden farklı olarak hastanın baş dönmesi atakları arasında çok az şikayeti vardır veya tamamen normaldir.
Pratik bir test ile tanısı konulabiliyor
İç kulak kristallerinden kaynaklanan baş dönmesini genellikle muayene ile saptanır. Tanıda bazı pozisyon testlerinden yararlanılır. Dix-Hallpike manevrası uygulanır. Bu testte hasta oturur pozisyondayken birden yatar pozisyona getirilir ve bu sırada başa belli bir pozisyon verilir. 20-30 saniye beklendikten sonra hasta oturur pozisyona alınır. Eğer tipik göz hareketleri gözlenmezse test diğer taraf için tekrarlanır. Bu testte tipik göz hareketinin gözlenmesi tanı için önemlidir. Manevralar ile tanı rahatça konulabildiği için sıklıkla ek bir teste gereksinim yoktur. Bununla birlikte bu durumu diğer iç kulak hastalıklarından ayırt etmek için bazı testler yapılabilir.
Tanı ve tedavi aynı anda gerçekleştirilebiliyor
Repozisyon manevraları yüksek başarı oranı ve düşük risklerinden dolayı genellikle ilk tedavi tercihidir. Bu manevraların değişik tipleri olup, tanı anında düşünülen iç kulak patolojisine göre düzeltici manevra tipi tercih edilmektedir. İlaç tedavisi altta yatan problemi çözmeyip, maskelediği için genellikle tercih edilmemektedir. Ayrıca hastalar ilaçların sersemlik ve uyku yapıcı etkilerinden dolayı dikkat gerektiren işlerden uzak durmalıdırlar. Repozisyon manevralarından sonra 24-48 saat boyunca düz bir şekilde yatmak yerine, baş yukarıda olacak şekilde bir veya daha fazla yastıkla desteklenmiş olarak yatılmalıdır. İlk 1 hafta boyunca ani baş hareketlerinden kaçınılması önerilir. Bu manevraları genelde birer hafta aralar ile birkaç kez tekrarlanır. Genellikle 2'nci manevradan sonra evde egzersiz programları başlanır. Sıklıkla 6 hafta içinde hastalarda başarılı sonuçlar alınmış olur.
Bazı durumlarda cerrahi yöntemlere de başvuruluyor
Hastaların %3 ila 15'inde tedaviye yanıt alınamamaktadır. Bu durumda repozisyon manevralarının tekrarı önerilir. Bu vakalarda tanının tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bazı durumlarda cerrahi tedavi gerekebilir. Cerrahi müdahale yan etkilerinin çok olmasından dolayı ilk basamakta değil yanıtsız vakalarda tercih edilir ve yüksek başarı oranları ile uygulanmaktadır.
Baş dönmesi atağında yapılması gerekenler
*Hemen yere uzanın ve başı hafifçe kaldırın. Düşmeleri önlemek için önlem alın.
*Bol bol sıvı alın.
*Vertigo ataklarında araba kullanmayın. Yüksek yerlerde veya ağır makinalarda çalışma yaralanmalara neden olabilir.
*Ani boyun ve baş hareketlerinden kaçının.
