Doktorların hastaneyi ya da muayenehaneyi tercih etmek durumunda kalacağı "tam gün" düzenlemesinin uygulanmasıyla sağlık sektöründeki kayıtdışı ödemelerin azalması bekleniyor.
Doktorların hastaneyi ya da muayenehaneyi tercih etmek durumunda kalacağı "tam gün" düzenlemesinin uygulanmasıyla sağlık sektöründeki kayıtdışı ödemelerin azalması bekleniyor.
Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Mehtap Tatar, hastaların temel sağlık hizmetine erişim için yasal ödemeye ek olarak cepten yaptığı kayıtdışı ödeme şeklinin yeşil kart sahiplerinde de olmak üzere toplumun genelinde yaygın olduğunu söylerken bu ödemelerin en önemli biçiminin de hastaların hastanede daha iyi hizmet görmek amacıyla söz konusu hastane hekiminin muayenehanesine giderek orada yaptığı ödeme olduğuna işaret etti. "Bu davranış tipi, daha sonra hastanede ilgi görmek gibi nedenlerle oldukça yaygın" diyen Tatar, Dünya Bankası ekonomistleriyle birlikte yaptıkları "Sağlık Sektöründe Kayıtdışı Ödemeler: Türkiye'den Örnek Olay İncelemesi" isimli araştırmada kayıtdışı ödemelerde hekimlerin yarı zamanlı çalışma biçimi ile yetersiz sigortaların etkili olduğunun ortaya konulduğunu kaydetti. Kayıtdışı ödemeler, "hizmet alma hakkı olan kişilerin hizmet sağlayıcı kişi veya kurumlara yasal olarak tanımlanmış ödemeye ek olarak yaptığı nakdi veya ayni ödemeler" olarak tanımlanıyor.
En fakir kesim bile kayıtdışı ödeme yapıyor
Mehtap Tatar, Hacer Özgen, Bayram Şahin, Paolo Belli ve Peter Berman tarafından 2002 yılında yapılan araştırma, 4 bine yakın kişiyle yüz yüze görüşmelerden çıkan bulguları içeriyor. Çalışmaya göre Türkiye'de 2000 yılında sağlık sektöründe kişi başına cepten ödeme 54 dolar olurken, 2002 yılında cepten ödemelerin yüzde 25 gibi yüksek bir oranının kayıtdışı olduğu belirlendi. Bu tür ödemeler en çok yüzde 71.6 oranıyla nakdi olarak yapılıyor. Kayıtdışı ödemelerin büyük kısmının tedavi öncesi yapıldığı düşünüldüğünde, ödemede genellikle amacın memnuniyetin gösterilmesi olmadığı ortaya çıkıyor. Hekimin medikal ve cerrahi hizmetlerinde, ilaçta, diğer sağlık çalışanlarına ve bağışlarla kayıtdışı ödemeler gerçekleşiyor. Bir hastanın daha hızlı ve iyi bir hizmet için özel muayenehaneyi tercihi kayıtdışı ödeme sayılmazken, kişilerin hekimin muayenehanesine kamuda hakkı olan temel hizmete erişim için gitmesi bu tür ödemeye giriyor. Sigortalı kesimde kayıtdışı ödemeler büyük ölçüde hekimin sunduğu medikal hizmette yaşanırken yeşil kart sahiplerinde bu tür ödemeler çoğunlukla hekimin cerrahi hizmetinde gerçekleşiyor. Bu durumda toplumun en fakir kesiminin bile "bıçak parası" ödemek zorunda kaldığını ve kamu kurumlarından çok burada da çalışan doktorların özel muayenehanelerine gittiklerini ortaya koyuyor.
İlaçta sıkıntı aşıldı,'bıçak parası'nda zor
İlaçlar konusundaki kayıtdışı ödemeye ise yatan hasta ilaçlarının hastaneden değil serbest eczanelerden hasta veya yakını tarafından temini giriyor. Mehtap Tatar, bir süre önce yatan hasta ilaçlarının hastanelerden temini uygulamasına geçişle bu noktadaki sıkıntının önemli ölçüde çözüldüğünü söylerken sırada "tam gün" uygulamasına geçişle muayenelerdeki sıkıntının aşılmasının olduğunu vurguladı. Tatar, "Böylece bu noktada kayıtdışı ödeme azalır ancak ne yazık ki bıçak parasının önlenmesini garanti edemiyoruz" dedi. Diğer yandan kayıtdışı ödemelerin sigortalı kesimde de yaygın olduğuna işaret edilen çalışmada, sigortalılığın yaygınlaştırılmasının cepten ödemelerden kaçınmayı sağlamadığı belirtildi. Araştırmada, toplumun en fakir kesimlerinin bile kayıtdışı ödeme yaptığı ve bu ödemelerin ironik biçimde Sağlık Bakanlığı'na bağlı kurumlarda yaşandığı da vurgulandı. Çalışmada, bir diğer bulgu ise işsizlerin kişi başı kayıtdışı ödeme miktarının çalışanlardakinden fazla olması oldu. Çalışmada, sıkıntının sistemde kâğıt üzerinde geniş hizmetler söz konusu olurken uygulamada temel hizmetlere erişimde ciddi noksanlıkların bulunmasından kaynaklandığına işaret edildi.
Sosyal güvenceye göre kayıtdışı cepten ödemeleri (Yüzde/2002) |
Amaç |
Sigortalı |
Yeşil kartlı |
Sigortasız |
Bağış |
6,4 |
1,4 |
2,6 |
Hekimin medikal hizmeti |
79,5 |
15,6 |
9,8 |
Hekimin cerrahi hizmeti |
6,8 |
64,0 |
0,1 |
İlaç |
2,1 |
9,5 |
82,5 |
Laboratuvar |
- |
- |
- |
Diğer personel |
- |
5,7 |
0,1 |
Diğer hizmetler |
5,2 |
3,8 |
4,9 |
