Her 25 kişiden biri, hayatı boyunca en az bir kere ameliyat geçiriyor. Bu nedenle konu, hepimizi ilgilendiriyor. Ameliyathanelerde yapılan hatalar küçümsenmeyecek boyutta. Çıkan komplikasyonlardan yarısı, önlenebilecek sorunlar. Ama bazı yanlışlar da ürkütücü: Sağ böbrek yerine sol böbrek alınabiliyor, hatta hastalar birbirine karıştırılıyor! Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü 40 kişilik bir komite kurdu ve güvenli ameliyat için bir denetim listesi oluşturdu. Komitedeki tek Türk hekim, Prof. Dr. İskender Sayek anlattı.
Geçen hafta İzmir’den bir haber geldi: Katarakt ameliyatı geçirmesi gereken kadının yanlışlıkla rahmi alınmıştı. Rahminde kist bulunan Ünsal Bektaş ile gözünde katarakt bulunan Saadet Kılınç’ın aynı anda ameliyathaneye getirilmesiyle hatalar zinciri başladı. İki hasta yan yana sedyelerde yatıyordu. Kılınç’ın üzerine yanlışlıkla Bektaş’ın, Bektaş’ın üzerine ise Kılınç’ın dosyası konuldu. Kadın hastalıkları ve doğum uzmanıyla anestezi uzmanı, belli ki adını dahi sormadan Saadet Kılınç’ı ameliyata aldı. Onun rahmi çıkarılırken, göz doktorları Ünsal Bektaş’ın kendi hastaları olmadığını fark etti. Servislerde hastayı aramaya başladılar. Sonunda Kılınç’ı buldular ama geçti, 55 yaşındaki kadın rahminden olmuştu bile. Cerrah ve anestezi uzmanı hekim hakkında soruşturma başlatıldı, hiç değilse bundan sonra benzer olayların önüne geçmek için hastalara bileklik takılması kararı alındı.
HERKESE SORUMLULUKLARI HATIRLATILDI
Yukarıdaki olayın vahim bir hata olduğu tartışmasız. Üstelik, sonu bundan çok daha kötü biten hatalı ameliyatlar hiç az değil. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünyada bir yılda 234 milyon ameliyat yapılıyor. Gelişmiş ülkelerde ameliyatta komplikasyon görülme sıklığı yüzde 3-16. Bunların binde 4-8’i kalıcı bir sakatlık veya ölümle sonuçlanıyor. Bu rakamlar gelişmekte olan ülkelerde daha da yüksek. Büyük ameliyatlardan sonra ölüm oranı yüzde 5-10 arasında.
İşte bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü, ameliyatlarda riskleri azaltacak yeni bir denetim listesi hazırladı. Ameliyat ekibinde çalışan herkese görevleri hatırlatıldı. Yeni ameliyat güvenlik protokolünü hazırlayan 40 kişilik komitede Türkiye’den tek bir uzman vardı: Hacettepe Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. İskender Sayek.
Dünya Sağlık Örgütü, birkaç yıldır hasta güvenliğini sağlamak için projeler yapıyor. Geçen yıl gündeminde kan ve kan ürünleri, enfeksiyon, bağışıklama, klinik girişimler, el temizliğinin önemi gibi temel konular vardı. Projenin ikinci ayağı, "Güvenli Ameliyat Hayat Kurtarır" sloganıyla yaptığı bu çalışma oldu. İlgilendirdiği insanların sayısına bakılırsa bu aslında bir toplum sağlığı çalışması.
EKİP HER AŞAMADA ONAY ALMAK ZORUNDA
Ameliyat güvenliği konusunda yaşanan zaaflar insan faktörüne bağlı ama tüm sorumluluğun ekibe bağlanması yanlış. Altyapı koşulları, ameliyatın yapıldığı kurumun durumu, çalışma şartları gibi faktörler de var. Genellikle bir ameliyatta sorun çıkınca cerrah suçlanıyor ama tek sorumlu o değil. Nitekim Dünya Sağlık Örgütü, sağlık hizmetlerinde başarının ekip çalışmasından geçtiğini vurguluyor, cerrahın sorumluğunun yanısıra, anestezi uzmanı, hemşire, sağlık teknisyenleri ve ameliyatta görev alan herkesin görevi var.
Denetim listesi, anestezi verilmeden önce, deriyi kesmeden önce ve hasta ameliyathaneden çıkmadan önce olmak üzere ameliyatın üç evresini ele alıyor. Bu evrelerin her biri ameliyat sürecinin özel bir dönemine karşılık geliyor. Ameliyatın ilerlemesi için, ekibin her aşamada, denetim listesi koordinatöründen yapılması gerekenlerin tamamlandığına dair onay alması gerekiyor.
Yeni denetim listesi, dünyada 8 pilot bölgede uygulandı ve ameliyat risklerini yüzde 50’ye varan oranlarda azalttığı görüldü. Denetim listesi, pilot bölgelerde standartlara uyulma oranını yüzde 36’dan yüzde 68’e çıkardı. Hatta bazı hastanelerde bu oran yüzde 100’e kadar ulaştı, komplikasyon ve ölümler büyük ölçüde azaldı. Yeni güvenlik uygulamasının 2008 sonundan itibaren yaygınlaşması bekleniyor.
Üç adımda güvenli ameliyat kuralları
1) Anestezi yapılmadan önce Hastanın kimliği, hangi ameliyatın yapılacağı denetleniyor, hangi tarafının ameliyat edileceği gözden geçiriliyor, ameliyat edilecek taraf işaretleniyor, sonra işaret denetleniyor, onay alınıyor. Anestezi güvenliği denetleniyor, oksimetreye bakılıyor, hasta alerji, havayolu açıklığı, aspirasyon ve kanama riski açısından değerlendiriliyor.
2) Hasta uyuduktan sonra Hasta uyumuş ama henüz ameliyat başlamış değil. Ekipteki herkesin birbirini tanıması gerekiyor. Cerrah, anestezist ve hemşire, yapılacak ameliyatı, ameliyat tarafını ve doğru hasta olup olmadığını aralarında konuşarak kontrol ediyorlar. Cerrah, ameliyat süresini, ameliyatın özelliklerini anestezi uzmanıyla paylaşıyor. Anestezi ekibi hastaya özgü kalp, hipertansiyon gibi sorunları araştırıyor. Hemşire, cerrahi alet ve malzemelerde sterilasyonun sağlanıp sağlanmadığına bakıyor. Cerrahi enfeksiyonların önlenmesi açısından antibiyotiğin doğru zamanda verip verilmediği değerlendiriliyor (operasyondan bir saat önce verilmesi öneriliyor). Tomografi gibi görüntüleme materyallerine bakılıyor.
3) Ameliyathaneden çıkmadan önce Hangi ameliyatın, kime yapıldığını hemşire tanımlıyor. Gazlı bezleri ve cerrahi aletleri sayıyor, cerrah onaylıyor. Çıkarılan doku değerlendiriliyor. Ameliyat sırasında herhangi bir olay olduysa bunun belgelere geçmesi sağlanıyor. Cerrah, anestezist ve hemşire, ameliyatın kısa bir değerlendirmesini aralarında yapıyor. Ameliyat sonrası bakımı için önemli ipuçları, bakımı üstlenecek gruba aktarılıyor.
En büyük sebep aceleci davranmak
Araştırmalar, gelişmiş ülkelerdeki ameliyatlarda karşılaşılan büyük komplikasyonların yüzde 3-16’sının aceleci cerrahi prosedürlerden kaynaklandığını ortaya koyuyor.
Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde başka sorunlar var. Örneğin Sahra Altı Afrika ülkelerindeki ameliyatlarda, sadece genel anesteziden kaynaklanan ölüm oranı 150 insanda bir.
YANLIŞ HASTANIN VE YANLIŞ AMELİYATIN NEDENLERİ
Acil ameliyatlar,
Ölümcül obezite, fiziksel deformite gibi fiziksel özellikler,
Ameliyatın başlaması veya tamamlanması için zaman baskısı,
Cerrahın ve ekibin alışık olmadığı bir ekipmanla veya tanımadıkları bir ameliyathanede çalışması,
Aynı ameliyata birden çok cerrahın katılması,
Tek seferde birden fazla ameliyatın sürdürülmesi.
