İnek sütü içen bebekte demir eksikliği oluyor

Bebek ve çocuklarda demir eksikliği, ülkemizde halen çok da dikkate alınmayan son derece tehlikeli hastalıklardan biri... İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Pediatrik Hematoloji Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülyüz Öztürk, bebeklerde ortaya çıkan demir eksikliğiyle ilgili sorularımız yanıtladı.

MAMANIN YAN ETKİSİ YOK
Demir içerikli mamalar tehlike mi?
Anne sütünden sonra ek süt olarak formül mamalar seçilmesi son derece doğrudur. Demir içerikli mamaların herhangi bir yan etkisi olmaz. İnek sütüyle ortaya çıkan demir eksikliğini engellemek adına, içeriği demir yönünden zenginleştirilmiş mamalarla beslenmek uygundur.

Demir tek başına ilaçla mı yoksa doğal yolla mı alınmalı?
Çocukluk dönemi büyümenin en hızlı olduğu dönemdir. Bazen bu dönemde doğal besinlerin içindeki demir yetersiz kalabilmektedir. Formül mamalara maddi nedenlerle ulaşamayanlar için, demirin koruyucu dozda eklenmesi günümüz yaklaşımlarındandır. Doğal besinlerde ise demir emilimi en yüksek olan kırmızı ettir. Diğer baklagiller ve sebzelerde demirin emilimi daha azdır. Bu nedenle demir yönünden yararlanma da daha düşük olacaktır.

Demir eksikliği olan bir bebekte, bu eksikliğin yarattığı hasarların takviye tedavisiyle geri dönüşü var mı?
Özellikle demir eksikliği anemisiyle zeka gelişiminde yüzde 10'a varan azalma olabilir. Ve bu her zaman tedaviden sonra düzelmeyebilir. Bu sebeple, demir eksikliğine karşı annenin son derece dikkatli olunması gerekmektedir.

ALTI AYDAN SONRA DEMİR ŞART
Demir eksikliği hangi nedenlerle ortaya çıkar? Nasıl anlaşılır?
Süt çocuğunda (1 ay-2 yaş) demir eksikliği; besinlerden alınan demirin eksik alınmasına, hızlı büyüme nedeniyle fizyolojik olarak gereksinimin fazla olmasına ve inek sütüyle beslenmeye bağlı olarak gelişir. Anne sütündeki demir, başlangıçta daha fazlayken bebek altı aylık olduğunda ciddi olarak azalır. İlk altı ay sadece anne sütü verilmesi daha sonra ek gıdaya geçilirken demirden zengin besinlerin seçilmesi önemlidir. Bu dönemde inek sütü uygulaması önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

YÜKSEK DOZDA ALINIRSA YAN ETKİSİ OLABİLİR
Bebeklikten itibaren tüm çocuklara düzenli aralıklarla demir testi yapılmalı mıdır?
Bebeklerin standart takipleri sırasında ilk iki yaş içinde aralıklı olarak testlerin yapılması bir koşuldur. Özellikle ilk altıncı ay, dokuzuncu ay ve bir yaşında bu testlerin yapılması önemlidir. Daha sonra 1.5 yaşında bir kontrol daha yapılmalıdır.

Demir eksikliğinde çocuklara ilaç veriliyor. Bu, sorun yaratır mı?
Çok yüksek dozlarda ve kontrolsüz kullanıldığında yan etkileri olabilir. Ancak koruyucu dozdaki demirin zararı yoktur.

GDO'LU GIDA TATLA DEĞİL, ETİKETLE ANLAŞILIR
GDO'lu mama ne demektir? Bir mamada GDO varsa bu ne anlama gelir?
GDO'lu mamalar, genetik formülleri değiştirilerek hazırlanmış besinlerdir. Bunlar inek sütüyle ilgili genetik değişiklik sağlanmış anlamına da gelir. Dünya Sağlık Örgütü önerilerinde GDO'lu ürün kullanımı kesinlikle yoktur. GDO'lu mamaların ülkemizde kullanımı Tarım Bakanlığı tarafından çıkarılan son yasalar çerçevesinde mümkün değildir. O nedenle GDO'lu mamalar tartışması anlamlı değildir.

Anneler mamalarda GDO olup olmadığını nasıl anlayacaklar?
Mamaların içeriğinde GDO olup olmadığına dair etiket olması zorunludur. Bir mamada veya bir başka besinde GDO olup olmadığı ancak etiketle anlaşılır. Tat ve kokuyla anlamak imkansızdır.

GELECEĞİ TEHDİT EDİYOR
Günümüz devam sütleri ve bebek mamaları, bebeğin ihtiyacı olan vitaminleri ve besleyicileri içeriyor mu? İlk altı ay sadece anne sütü mü verilmeli yoksa biberon mamasıyla bebeğe takviye yapılmalı mı?
Piyasada bulunan bebek sütü ve devam sütlerine Avrupa Birliği standartları ile birebir aynı içeriğe sahip olan Türk Gıda Bebek ve devam sütü tebliği doğrultusunda satış izni verilmektedir. Bu durumda gerekli vitamin ve mineraller, bebeklere uygun olan miktarlarda olup gereksinimi karşıladığı söylenebilir. İlk altı ay anne sütü bir nedenle kesilmiş ise formül sütlerin ve mamaların kullanılması uygun görülmektedir. Özetle süt bebekliği döneminde demir eksikliğine ve demir eksikliği anemisine izin vermemek gerekir. Bu konuda inek sütü ile beslenme ve toplumun bilinçlendirilmesi önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından da tanımlandığı gibi demir eksikliği halk sağlığını tehdit eden ilk 10 hastalıktan biridir ve önlenebilir bir durumdur.

DEMİR EKSİKLİĞİNDE HUZURSUZLUK OLUR
Bir bebekte demir eksikliği olup olmadığı bir bakışta anlaşılır mı? Bebeğin ve çocuğun tepkileri nasıl olur?
Demir eksikliği olan bir bebeğin çevreye karşı ilgisi farklıdır. Demir eksikliği olan çocukta; uykusuzluk, huzursuzluk, çevre dikkatinde azalma, büyümede yavaşlama ya da enfeksiyon sıklığında artma söz konusudur. Demir eksikliği anemisi geliştiğinde çocuk soluktur ve bu bulgular daha ağırlaşmıştır. Demir eksikliğinden şüphe edildiğinde hemen bir doktora gidilmelidir.

DEMİRİN VÜCUTTAKİ YARARI NEDİR?
Demirin vücuttaki işlevi nedir?
Demir, öncelikle kandaki dokulara oksijen taşımayla görevli kırmızı kürelerdeki (eritrositlerdeki) hemoglobinin yapısında bulunur. Diğer taraftan kas hücrelerinde ve hücre metabolizmasındaki reaksiyonların oluşmasında görevli mitokondrideki enzimlerin yapısında yer alır. Bu nedenle demir yetersizliğinde dokuların kendine özel işlevlerinde bozulma izlenir. Kansızlığın en çok görülen türü demir eksikliği sonucu oluşanıdır.

Demir vücutta özellikle nerede bulunur?
Vücuttaki demirin yüzde biri kanda serbest olarak bulunur, karaciğerde depolanır.

İNEK SÜTÜ DEĞİL ANNE SÜTÜ İÇSİNLER
İnek sütü neden bebekte zararlıdır?
Ülkemizde maliyetin düşük olması ve süte ulaşma kolaylığı gerekçeleriyle anne sütünden sonra inek sütüne başvurulmaktadır. Süt bebekliği döneminde demir eksikliğinin önemli nedenlerinden biri inek sütü ile beslenmedir. Beyin gelişiminin büyük kısmının tamamlandığı süt çocukluk çağında demir eksikliğinin sık oluşu, çocuklarda tedavi edilmediğinde zeka puanlarında kalıcı düşmeye neden olmakta, gelecek açısından endişe vermektedir.

ERİK VE KIRMIZI ETİ YABANA ATMAYIN!
Demir hangi gıdalarda bulunur?
Kırmızı et, karaciğer, yumurta sarısı, tavuk, hindi ve balığın yanı sıra ıspanak ve diğer yeşil yapraklı sebzeler, mercimek ve kuru fasulyede bulunur. Üzüm pekmezi ve erik suyunun önemi de ayrıca belirtilmelidir. Demir; tam buğday ekmeğinde diğerlerinden daha fazladır. Anne sütü ve inek sütü de demir içerir. Anne sütündeki demirin yüzde 50'si emilirken inek sütündeki demirin ancak yüzde 10'u emilir. Bitkisel §gıdalardaki demirin yüzde 1 ila 10'u, kırmızı ettekinin ise yüzde 20 ila 30'u emilir. Bu gıdalar arasında içeriğindeki demirin oranı nedeniyle kırmızı et çok önemlidir.