Sağlıkta planlama, düşünce olarak değilse de içerik olarak çok tartışılması gereken bir konudur. Planlama, önceden belirlenen hedeflere ulaşabilmek için için yapılması gereken işlerin saptanması ve izlenecek yolların seçilmesidir. Planlama, geleceğe bakma ve olası seçenekleri saptama sürecidir yani geleceği düşünmedir.
Bu tanımlarda planlamayla ilgili olarak dikkat çeken ortak nokta, planlamanın geleceği bugünden görme ve kontrol etme aracı olmasıdır. Planlamayı ekonomik olarak bir kaynak dağıtım mekanizması olarak görmek de mümkündür. Ekonomi açıdan değerlendirildiğinde, planlama sınırsız ihtiyaçlar ile sınırlı kaynaklar arasında bir dengeyi sağlama mekanizmasıdır.
Planlama bir eylem için ne, nerede, nasıl, ne zaman ve kim tarafından yapılacağına ait sorulara cevap verilmesi yani eylemin başarıyla gerçekleştirilmesi için en olumlu şartların hazırlanmasıdır.
Bu sürecin başarılı olması için tüm aşamaların, akılcı, bilimsel ve katılımcı olması gerekir. Çünkü planlama kural koymak demektir. Kurallar ise uyulursa anlam kazanır. Kuralların başarıyla uygulanabilmesi, bilimsel verilerle ya da tarafların uzlaşmasıyla elde edilebilmesiyle mümkündür. Bu başarıda, sistemin geleceğini etkileyebilecek ve etkilenebilecek olan kişilerin katılımı da çok önemlidir.
Bu girişten sonra planlamaya nasıl gelindiğini hatırlamaya çalışalım.
58 ve 59'uncu Hükümet Programı’nda ve bu programa bağlı olarak hazırlanan Acil Eylem Planı'nda tanımlanan Kamu Yönetimi Reformu ile yola çıkılarak, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı eşliğinde Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı Taslağı hazırlanmıştı. Bu taslaktan alıntılarla bazı hususları tekrar hatırlamak yerinde olacaktır.
“Herkese Sağlık” başlığı altında sağlık alanında yürütülmesi öngörülen temel hedefler
• Sağlık Bakanlığı’nın idari ve fonksiyonel açıdan yeniden yapılandırılması,
• Tüm vatandaşların genel sağlık sigortası kapsamı altına alınması,
• Sağlık kuruluşlarının tek çatı altında toplanması,
• Hastanelerin idari ve mali açıdan özerk bir yapıya kavuşturulması,
• Aile hekimliği uygulamasına geçilmesi,
• Anne ve çocuk sağlığına özel önem verilmesi,
• Koruyucu hekimliğin yaygınlaştırılması,
• Özel sektörün sağlık alanına yatırım yapmasının özendirilmesi,
• Tüm kamu kuruluşlarında alt kademelere yetki devri,
• Kalkınmada öncelikli bölgelerde yaşanan sağlık personeli eksikliğinin giderilmesi,
• Sağlık alanında da e- dönüşüm projesinin hayata geçirilmesi. “
Bu program çerçevesinde sağlıkta hizmet sunumunu ve finansmanı ayıran, ancak ikisini de eş zamanlı ele alan bir modeli öngören yapıda; Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile birlikte aşağıda öncelendirilen başlıklar altında yeni bir strateji ve aktivite planı hazırlanmıştı.
A. Sağlık Bakanlığının Yönetim Yapısının Yeniden Düzenlenmesi; Önderlik, Planlayıcılık Ve Denetleyicilik Rolünün Güçlendirilmesi
B. Genel Sağlık Sigortası,
C. Sağlık Hizmet Sunumunun Yeniden Yapılandırılması
D. Bilgi ve Beceri ile Donanmış, Yüksek Motivasyonla Çalışan Sağlık İnsan Gücü,
E. Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi (E-Sağlık)
Sağlık politikası düzeyinde tespit edilen temel sorunlar şöyleydi;
“Sağlık politikalarının belirlenme süreci bugünkü yapısıyla incelendiğinde, sağlık politikalarının herhangi bir sistematiğe bağlı olmadan o günkü ekonomik ancak, daha çok siyasi tercihler çerçevesinde belirlendiği görülmektedir. Sağlık politikalarının geniş toplum katılımı sağlanmadan, günlük ihtiyaçlara cevap verecek şekilde belirlenmesi sistemin tutarlılığına ve bütünlüğüne zarar vermektedir.
Makro düzeyde en önemli sorunlardan birisi, Sağlık Bakanlığının rol ve sorumluluklarının yeniden belirlenmesi ve bunlarla uyumlu bir yeniden yapılanma sürecine girilmesidir.
Sağlık Bakanlığı sağlığın daha geniş kapsamlı unsurları ve hatta daha dar kapsamda sağlık hizmet sunumu ile yetersiz olarak ilgilenmekte ve ayrıca kendi kendine yeten alt sistem yöneticisi olarak görev yapmakta ve diğer yetkileri dahilinde benzer alt sistemlerle seyrek iletişim kurup onlara sınırlı derecede yol göstermektedir.
Sağlık sisteminin merkeziyetçi yapısı hizmetlerin etkili ve verimli sunumunu olumsuz yönde etkilemektedir.”
Bu taslağın sunduğu bazı önerileri de hatırlatmakta yarar görüyorum;
“Sağlıkta yönetim ve buna bağlı politika yapma ve geliştirme alanlarında bir değişim ihtiyacı gündeme gelmiştir.
Değişim için bir plan yapmak, tarih belirlemek önemli ise de bunu hemen şimdi yapmak yararlıdır. Çünkü bir şeye başlamak için bir tarih belirlendiğinde bu bizi yeni bir tarih belirlemeye iter. Bu nedenle başlamak için en doğru zaman hemen şimdidir. İster birey, ister kurum olsun önemli olan bu değişimlere, gelişmelere ayak uydurabilmektir.
Değişim için öncelikli olarak değişim ihtiyacının belirlenmesi gereklidir. Bunda üst düzey yöneticilerin ve politikacıların kararlılığı ve liderlikleri mutlaktır. Daha sonra izlenecek yol ise;
• Değişimi gerçekleştirecek kişi veya kuruluşlar ile diyalogun kurulması,
• Teşhis aşaması,
• Plan, teknik ve stratejilerin belirlenmesi,
• Değişimin gerçekleşmesi,
• İçinde bulunulan zamanın getirdiği yeniliklere bağlı olarak da tekrarlayan sürekli değişim ve iyileştirme olmalıdır.
Sekizinci Beş yıllık Kalkınma Planı'nda ülkemizde değişikliğin zorunluluk olduğu vurgulanarak, “Sağlık Bakanlığı halk sağlığını koruyucu, standart ve norm koyucu bir yapıya kavuşturulacak, doğrudan yataklı tedavi hizmeti sunumundaki rolü giderek azaltılacaktır.” ifadesi yer almaktadır.
Sağlık hizmetlerinde merkezi idarelerin görev, yetki ve sorumlulukları azaltılmalı, il sağlık idarelerinin görev, yetki ve sorumlulukları yeniden belirlenmelidir. Hizmetin sunulmasında yerel yönetimlerin rolü arttırılmalıdır. Sağlık hizmetlerinin her aşamasında toplumun katkı ve katılımı sağlanmalıdır.”
Konu bir makaleye sığmayacak kadar uzun. Bu hatırlatmalardan sonra, planlamaya giden yoldaki uygulamaları sonraki makalede ele almaya çalışacağım.
Dr. Salih Kenan Şahin
