31 Mayıs’ta hürmet gören bilim dergilerinden Nature’ın blog’unda bilim insanlarının diline yapışan cinsiyetçi dile dair güzel bir yazı vardı. Yerleşik cinsiyetçi dilin, misal örümceklerin çiftleşmesini tarif ederken erkeğe ve dişiye dair seçilen sıfatlara, fiillere nasıl yansıdığından söz ediyordu. Hayvanlar âlemine, insanlar âlemi defolarınızla bakarak konumlandırdığınız aktif ve pasif, bilimsel olarak sizi yanlış bir yere de götürebilirdi.
Kafamın bir köşesine yazmıştım bu makaleyi. Soruşturulabilir, numuneler artırılabilirdi. Fakat birkaç hafta geçmeden içinden bilim ve cinsiyetçilik geçen bir tartışmanın sıfır noktasına döneceğimi tahmin etmemiştim.
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi eski öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta, ‘Ben bir bilim travestisiyim’ başlıklı bir yazı yazdı.
‘Bilim insanı, ‘bilim kadını’ tamlamalarının kulaklarını tırmaladığını, ‘bilim adamı’ varken bunlara gerek olmadığını söylüyordu. Kendince makul izahı da şuydu: “Bilim adamlarının neredeyse tamamına yakını erkek. Sadece ülkemizde değil tüm dünyada çok az sayıda bilim kadını var. Mesela, fizikte, kimyada veya tıpta Nobel almış kaç kadın vardır dersiniz?”
Bir de korkusu vardı: “Yarın oğlanlar, lezbiyenler, travestiler, onun bunun çocukları ve daha bilmem kimler ayaklanırlarsa ne olacak?”
Havadaki azot kadar gerçek
Haber çabuk yayıldı. İçimde biraz da iyimser bir hisle, belki sonra pişman olmuştur, bir açıklama ihtimali vardır, diyerek ulaştım kendisine.
“Her türlü tepki geldi” dedi gülerek; keyfi yerindeydi. “Genellikle hanımlar daha olumsuz ama pozitif tepki verenleri de var” dedi.
Zaman gazetesine sağlık yazıları yazan Küçükusta, pişmanlık şöyle dursun, ‘bilimsel’ verilerle devam etti: “Kadınları incitmekle alakası yok bu yazının. Bu bir gerçek. Havada yüzde 70 oranında azot yok mu? Bilim ve sanatta kadınların içinden virtüoz, dâhi çıkmadığı da öyle bir gerçek.”
Bu aşamada kadınlara düşen eğitimde fırsat eşitsizliğinden, eve kapatan toplumsal hakikatlerden laf açacak oldum. Hemen atladı.
“Fırsat eşitsizliği ayrı bir tartışma. Tabii öyle. Bu yazının amacı herkesin bildiği, aynı şeyi anladığı bazı kelimelerin, deyimlerin çeşitli sebeplerle değiştirilmesi. Sizin söylediğiniz bambaşka bir konu.” Ne kadar başka bir konu olabilir ki?
“Adam demek insan demek. Adam gibi adam dediğimde ben o kişinin erkekliğini değil, insanlığını vurguluyorum” diyor, uzun uzun TDK’dan içinden ‘adam’ geçen deyimler, söz grupları saydı.
Cinsiyetçi, ayrımcı, kırıcı ifadeler barındıran, atasözleri ve deyimleri ayıklama yolundayken, bunu konuşabiliyorken birinin derdi tasası nasıl bu olabilir, aklım almıyor. Tabii ki bunun bir geri adım oluduğunu kabul etmiyor.
‘Ben hayat adamıysam…’
“Neticede kadına adam mı diyelim. Nedir istediğiniz?” diyorum. Gülüyor. Sanki zaten böyle gülebilmek için yazmış bu yazıyı.
“ışkadını da mı gereksiz sizce?” diye sorduğumda neredeyse kahkaha atarak “O zaman size şunu sorayım, ben hayat adamıyım Pınar Hanım. Buna hanımlar ne diyecekler?” diyor, hani lafı gediğine koydum tonlamasıyla.
‘Hayat kadınıyım’ diyeceğim çok komik olacak, çok eğleneceğiz, değil mi? ‘Hayat adamı’ ne ayrıca? ‘Hayatı yaşayan, fırsatlarını kullanan’ demekmiş.
Bir de ya dilimize yapışır diye korktuğu ‘bilim lezbiyeni’yle giden bir seri var. Sakin olmasını, zaten kadın olan lezbiyenlerin, transseksüel erkek ve transseksüel kadınların da böyle bir karmaşa yaratmayacağını söyleyince “Kendilerinin ne kadın ne erkek olduğunu iddia edenler yok mu? Bilmiyor musunuz?” diye soruyor bana. Ne diyeyim…
‘Bu esprili bir yazı. Siz niye bu kadar kıllandınız ki?” diye soruyor. ‘Kıllanmak’ fiiliyle arası hoşnut bir profesör ‘bilim insanı’yla ‘bilim kadını’ dilimizi bozacak diye endişe ediyor.
Kişisel sitesindeki ‘Ben bir bilim travestisiyim’ başlıklı yazısına bildiğiniz bir top görseli koyan bir profesör… Bir noktada uzlaşıyoruz. Kime bilim insanı diyeceğimizi düşünmek gerekiyor.
PINAR ÖĞÜNÇ
