Katkısız ev tarhanası ilk çıkışı ile ilgili olarak ise kullanılan ana besin yoğurt olduğu için süt ve süt ürünlerinin yoğun olarak yapıldığı Türk kültürünün bir üretimi olduğu yaygın görüştür.
İlk zamanlarda süt ve süt ürünlerinin saklanması ve muhafaza edilmesi hayli zor olduğu için yoğurda belli oranlarda un, sebze ve diğer baharatların katılması ve kurutulması ile elde edilen bir gıda ürünüdür. Tarhananın yapılma zamanı sebze ve meyvenin çok olduğu yaz aylarıdır. Yapılan tarhana hamurunun fermantasyona uğraması ve sonrasında kurutulması yaz aylarında daha kolay olmaktadır. O nedenle de Anadolu’nun her yerinde her evinde yaz aylarında hummalı bir tarhana yapma çalışması yaşanmaktadır.
Tarhana besin değerleri yüksek gıdalar arasında yer almaktadır. Tarhanayı yaparken kullanılan ürünlerden dolayı tarhana içerisinde bolca vitamin ve mineral vardır.
Anadolu’nun her yerinde o bölgeye özgü olarak tarhana üretimi yapılmaktadır. Anadolu’da yapılan tarhanalar yapılması ve içindeki malzemeler itibariyle birbirlerine yakın olsa da her bölgenin tarhanasının tadı ve şekli farklılıklar göstermektedir. Maraş’da yapılan tarhana ile Kütahya-Uşak-Balıkesir yöresinde yapılan tarhanalar farklı farklıdır. Tarhananın birçok çeşidinin olmasının asıl nedeni ise tarhananın ilk yapanın Türkler olması ve her gittikleri yerde o yöreye özgü bulunan malzemeleri kullanarak tarhana üretmeleri gelmektedir.
Tarhanada kullanılan malzemeler
Tarhana içinde kullanılan malzemeler yukarıda da bahsettiğimiz gibi bölgesel olarak farklılıklar göstermektedir. Organik tarhana içinde genel olarak domates, yeşil biber, kuru soğan, kırmızı biber, yağlı yoğurt, maydanoz, dere otu (bazı yörelerde tarhana otu), süt, tuz, acı ve tatlı kırmızı biber vardır.
Öncelikle bu malzemeler karıştırılır ve 10 gün kadar bekletilir. Daha sonra içerisinde posaya dönüşen sebzeler süzgeçten geçirilir. Bu mis gibi kokan öze yeterli miktarda un konularak ele yapışacak kıvamda tarhana hamuru yoğrulur ve bu şekilde belli bir süre mayalanmaya bırakılır. Mayalanma işleminden sonra arzuya göre bir bölümü cam kavanozlarda hamur olarak kiler ya da buzdolaplarında kışa kadar saklanır. Kalan yaş tarhana ise temiz bezlere parça parça serilir ve güneşte ara sıra çevrilerek kurutulur. Bu da elekten geçirilip toz halinde yine kurutulmaya bırakılır. Sonrasında da bez torbalara konularak kışa bırakılır.
Yörelere Göre Tarhana Çorbası
Yörelerimize göre tarhanalar farklılıklar göstermektedir. Nedeni ise o bölgenin alışkanlıklarıyla, iklim örtüsüne göre yetişen sebzelerin harmanlanmasıyla alakalıdır.
Örn: İrmikli, mısırlı, nohutlu, kızılcıklı, yarmalı yoğurt aşıyla kaynatılmış, kemik sulu v.b. farklı yöresel otların karışımlarıyla yapılan tarhanalar saymakla bitmez.
Bazı yörelerde tarhana çorbası pişirilirken üzerine eklenen nohut, şalgam, patates, kuru börülceve kuru fasulye de ayrı bir lezzet katar.
Osmanlı’da Tarhana Çorbası
Tarhana Çorbası Orta Asya’dan saray mutfaklarına taşınmış, yüzyıllar boyu sabah kahvaltılarında ve yemeklerden önce içilmiştir. Rivayete göre Sultan bir gün bir köylünün evine misafir olmuş. Fakir aile utana sıkıla ne ikram edeceklerinin şaşkınlığıyla hemencecik bir çorba pişirmiş. Sultan pişen çorbanın ne olduğunu sorduğunda evin hanımı “dar hane” -fakir çorbası- cevabını vermiş.
Sultanların sofrasını süsleyen ve sevilerek içilen bu çorbaya o dönemde “Darhane” denmiş ve zamanla “Tarhana” adını almış.
Bu çorba son derece besleyici olduğundan Selçuklu ve Osmanlı ordularında sıklıkla tüketilmiştir.
Tarhananın Faydaları
- Her yaş tüketebilir.
- Tarhana mayalama yani fermantasyon sonucu elde edildiği için her yaş grubu tarafından rahatlıkla tüketilebilecek bir besindir. Özellikle bebek tarhanası ve yaşlıların sık sık tüketmesi gerekmektedir.
- Bolca vitamin ve mineral barındırır.
- A, B grubu vitaminleri ile kalsiyum, demir ve çinko minerallerini içerir. Un, biber, domates olduğu için karbonhidrat açısından zengin olan tarhana çorbası protein ve likopen bakımından da zengindir.
- Bağışıklığı güçlendirir.
- Tarhana çorbası bağışıklığı güçlendirmesinin yanında kış aylarında sıkça yakalandığımız grip ve soğuk algınlığı gibi hastalık süreçlerinin hızlı atlatılmasını sağlar.
- Sindirimi kolaylaştırır.
- Sindirimi kolay olan tarhananın faydaları arasında sindirimi düzenlemesini de oldukça önemli faydaları arasındadır.
- Kemik gelişiminde etkilidir.
- Bebekler gibi gelişme çağındaki çocuklar için de çok faydalı olan tarhana, kemik gelişimine de katkı sağlar ve kemikleri güçlendirir.
